Door Jorne Vriens
De voelsprieten van ICOM, zo noemt Andrea Kieskamp het International Committee on Ethical Dilemmas (afgekort: IC ETHICS) waar zij bestuurslid is. Het comité analyseert de dilemma's en de uitdagingen waar de museumsector mee te maken heeft. En aan urgente, zelfs schrijnende onderwerpen is geen gebrek, zo bleek al aan het begin van de ICOM-conferentie 2022 in Praag toen Hilda Flavia Nakabuye vertelde over de situatie in haar thuisland Oeganda. Daar zijn de gevolgen van koloniale overheersing nog altijd merkbaar. Waar het erfgoed betreft is teruggave een van de de grote ethische dilemma’s van deze tijd. Flavia Nakabuye vertelde dat daarbovenop de klimaatcrisis komt, die in de regio een concrete bedreiging vormt voor mens en museum.
Hoewel Andrea Kieskamp meerdere ICOM-conferenties bijwoonde, maakte de editie van 2022 in Praag grote indruk op haar. Dat kwam door de persoonlijke verhalen zoals die van Nakabuye en door de verhalen over de oorlog in Oekraïne. Die oorlogsverhalen werden verteld door mensen die op hun telefoons pushberichten kregen wanneer het luchtalarm in hun woonplaats afging en de mensen zich naar de schuilkelders moesten haasten.
“De oorlog in Oekraïne kreeg vanzelfsprekend de aandacht van ons comité. Op verzoek van de Oekraïners die aanwezig waren in Praag organiseerden we spontaan een vergadering waarin het ging over hoe musea en collecties kunnen worden beschermd tegen oorlogsgeweld en roof, en wat de rol van ICOM daarin moet zijn. Deze Oekraïners schreven een brief aan de President van ICOM en de leden van IC ETHICS. Daarin veroordeelt ICOM Oekraïne de vernietiging van erfgoed, het verplaatsen van objecten uit Oekraïense musea naar Rusland en het druk uitoefenen op Oekraïense museumprofessionals. Zij roepen ICOM op het lidmaatschap van ICOM Rusland te beëindigen, ook omdat de voorzitter van ICOM Rusland zelf zitting heeft in de Russische Staatsdoema. Op uitdrukkelijke verzoek van Oekraïense initiatiefnemers werd de brief vertaald zodat de boodschap ook door door de Russen zelf kan worden gelezen.”
Andrea Kieskamp vertelt dat ze een paar weken na haar bezoek aan de ICOM-conferentie nog onder de indruk is van de schrijnende situatie, en het grote gevoel van urgentie dat zij in Praag opmerkte. “Omdat ICOM uit zoveel landen bestaat, kan het soms lang duren voordat er overeenstemming is bereikt, zo merkte ik de afgelopen jaren. Nu de nood in Oekraïne zo hoog is, zag ik gelukkig ook hoe snel er kan worden gehandeld. Er wordt momenteel bijvoorbeeld gewerkt aan een protocol waarin moet worden geregeld hoe ICOM zich opstelt ten tijde van een gewapend conflict. We hebben nog altijd contact met de mensen uit Oekraïne die we in Praag voor het eerst ontmoetten. Ik vind het belangrijk dat het comité een een concrete bijdrage kan leveren.”
Ook daarom is een conferentie zo belangrijk: je maakt een andere verbinding door anderen zonder tussenkomst van een scherm in de ogen te kunnen kijken.
Dat deze ICOM-conferentie indruk maakte kwam volgens Andrea Kieskamp ook omdat de coronacrisis het de voorgaande jaren onmogelijk maakte om elkaar in levenden lijve te ontmoeten. “Ook daarom is een conferentie zo belangrijk: je maakt een andere verbinding door anderen zonder tussenkomst van een scherm in de ogen te kunnen kijken.” En juist bij de ethische dilemma’s spelen die persoonlijke verhalen een belangrijke rol: “Je wilt mensen kunnen begrijpen, om uiteindelijk iets voor hen te kunnen betekenen.”
Meer weten?
Meer weten over de internationale comités van ICOM en hoe je lid kunt worden? Neem een kijkje op deze pagina of neem contact met ons op via secretariaat@icom.nl.