Factsheet Museumdefinitie

“A museum is a not-for-profit, permanent institution in the service of society that researches, collects, conserves, interprets and exhibits tangible and intangible heritage. Open to the public, accessible and inclusive, museums foster diversity and sustainability. They operate and communicate ethically, professionally and with the participation of communities, offering varied experiences for education, enjoyment, reflection and knowledge sharing.”

Deze factsheet geeft meer achtergrondinformatie over de inhoudelijke kanten van de discussie, het proces naar de nieuwe museumdefinitie en de rol van de leden daarin.

Voorgeschiedenis

De vorige definitie dateerde van 2007: “A museum is a non-profit, permanent institution in the service of society and its development, open to the public, which acquires, conserves, researches, communicates and exhibits the tangible and intangible heritage of humanity and its environment for the purposes of education, study and enjoyment.”

Tijdens de ICOM General Conference in Kyoto (2019) werd eerder al een nieuwe definitie gepresenteerd. Het besluit hierover werd na een chaotische stemmingsronde uitgesteld, onder andere om meer ‘bottom up’ vanuit de leden de discussie te voeren over wat een museum is en wil zijn.
De nieuwe definitie blijkt een gevoelige kwestie in de museumwereld. Door vast te leggen wat een museum is bepaal je immers ook welke musea je buitensluit en welke niet. Dat maakt het een identiteitskwestie, verbonden aan status en daarmee vaak ook aan financiering en zelfs rechtspositie. In veel landen wordt de ICOM-definitie namelijk gezien als internationale standaard en als meetlat gehanteerd bij interne regelgeving en subsidieverstrekking.

Committees: MDPP > ICOM Define

ICOM is een wereldwijde vereniging, met een matrix-structuur. De leden zijn gegroepeerd per land in 118 National Committees. Individueel kunnen zij zich aansluiten bij één van de 34 thematische International Committees en zo vakgenoten uit andere landen ontmoeten. Daarnaast zijn er Standing Committees (werkgroepen) die zich buigen over structurele kwesties. De ICOM General Assembly (leden-vergadering) van 2018 heeft een Standing Committee for Museum Definition, Prospects and Potentials (MDPP) ingesteld om de museumdefinitie te herzien. Deze werkgroep werd in december 2020 omgedoopt tot ICOM Define.

De route naar een nieuwe definitie - tot aan Kyoto

De MDPP ging in gesprek met een aantal van de National en International Committees en startte een communicatietraject gericht op alle 45.000 ICOM leden. Ieders inbreng was welkom. Gaandeweg concludeerde men dat veel jonge museuminitiatieven sterk maatschappelijk gericht zijn. Zeker buiten Europa wordt regelmatig structureel aandacht gegeven aan dekolonisatie, bedreigde natuur en erfgoed, emancipatie van inheemse volken en slachtoffers van politieke onderdrukking. Deze maatschappelijke tendensen wilde de MDPP opnemen in de nieuwe definitie. Zij formuleerde vijf verschillende definities om voor te leggen aan de leden, waarvan het centrale ICOM-bestuur (Executive Board) er één heeft gepresenteerd tijdens de Extraordinary General Assembly in Kyoto. Zes weken voor de ledenvergadering werd deze 2019-definitie verspreid onder de committees. De definitie 2019 wijkt sterk af van die van 2007:

2007: "A museum is a non-profit, permanent institution in the service of society and its development, open to the public, which acquires, conserves, researches, communicates and exhibits the tangible and intangible heritage of humanity and its environment for the purposes of education, study and enjoyment."

2019: "Museums are democratizing, inclusive and polyphonic spaces for critical dialogue about the pasts and the futures. Acknowledging and addressing the conflicts and challenges of the present, they hold artifacts and specimens in trust for society, safeguard diverse memories for future generations and guarantee equal rights and equal access to heritage for all people. Museums are not for profit. They are participatory and transparent, and work in active partnership with and for diverse communities to collect, preserve, research, interpret, exhibit, and enhance understandings of the world, aiming to contribute to human dignity and social justice, global equality and planetary wellbeing."

De behandeling van de nieuwe museumdefinitie in de ledenvergadering 2019 in Kyoto verliep tumultueus. De nieuwe maatschappelijk gerichte insteek werd door diverse leden ervaren als politiserend. Gevoelige punten binnen ICOM werden aangeroerd: traditionele Europese en ‘witte’ dominantie, conservatieve tegendruk vanuit collectiegerichte musea, zelfcensuur vanuit autoritair bestuurde landen, progressieve stromingen in liberale landen, angst voor subsidieverlies, procedurele manoeuvres, communicatiegebreken, dominantie van de Engelse taal... en vooral de korte tijd die er was om ieders achterban te raadplegen. Allemaal elementen die heftige emoties veroorzaakten. Het was een memorabele Extraordinary General Assembly voor alle aanwezigen.

De uitkomst van de discussie in Kyoto was de best mogelijke: het agendapunt werd uitgesteld, zodat er meer gelegenheid is voor elk comité om de museumdefinitie ter discussie te stellen en vervolgens met een breder draagvlak tot een nieuwe formulering te komen.

Na Kyoto – MDPP2

ICOM breidde het MDPP-comité in januari 2020 uit met een flink aantal deelnemers uit diverse international en national committees die ook diverse standpunten vertegenwoordigen. ICOM Nederland was één van de geselecteerde comités en toenmalig voorzitter Luc Eekhout trad toe tot dit ‘MDPP2’.

De MDPP2 kreeg al snel te maken met problemen. Allereerst door de coronacrisis, maar ook de onvrede over de communicatie met de centrale ICOM-leiding en onderlinge fricties namen toe. In juni 2020 barstte de bom en trad MDPP2-voorzitter Jette Sandahl af, samen met meerdere leden uit de werkgroep (waaronder Luc Eekhout). En dat leidde binnen enkele dagen tot een crisis in ICOM, inclusief het aftreden van ICOM President Suay Aksoy en enkele andere leden van de Executive Board. De spanning rondom de museumdefinitie had een veel diepere irritatie blootgelegd over de bestuurscultuur in ICOM. Sindsdien is er in de ICOM-gelederen heel wat gebeurd en wordt gewerkt aan een opener organisatie met meer wisselwerking met de leden, ook online. In dit licht is in december 2020 een nieuw stappenplan gepresenteerd voor de museumdefinitie.

ICOM Define en een nieuw tijdspad

December 2020 presenteerde de tot ICOM Define omgedoopte MDPP2 een route in elf stappen om te komen tot het voorstel waarover tijdens de ICOM General Conference in Praag (2022) gestemd is.

Hieronder staan de stappen in een schema. De volledige methodologie vind je hier (Engels). Een deel van de stappen bestaat uit het raadplegen van de leden, via alle comités binnen ICOM. Ook ICOM Nederland heeft de leden betrokken en op basis daarvan concrete adviezen uitgebracht.

In het kader van meer transparantie is alle informatie over de museumdefinitie nu bovendien toegankelijk voor elk lid op zijn of haar ICOM Member Space. Daar staan onder het blokje Take part in the new definition of the museum alle materialen van ICOM Define, plus die van internationale en nationale comités.

Het stappenplan van ICOM Define

In Nederland

Ook ICOM Nederland heeft dus op meerdere momenten actieve inbreng geleverd in het definitieproces. We maakten daarbij gebruik van deze aanleiding om in eigen land meer de diepte in te gaan: wat is een museum of zou een museum moeten/kunnen zijn? Want wanneer krijg je immers de kans om zo fundamenteel bezig te zijn met de basis van je vak?

Het aanjagen van deze discussie deden we met de eigen (meer dan 6.000) leden, maar ook met niet-leden uit de Nederlandse museumwereld. In vergelijking met veel andere landen heeft Nederland een rijk museumlandschap. De Museumvereniging treedt op als belangenbehartiger voor musea en is samen met het Landelijk Contact Museumconsulenten eigenaar van de Museumnorm. De huidige ICOM definitie is onderdeel van de Museumnorm, waarop een museum wordt getoetst bij opname in het Museumregister. Daarnaast ontplooien diverse koepels, federaties en andere allianties zinvolle museale activiteiten.

Agenda (geweest):

• Erfgoedarena ‘Game Changers’: 29 januari 2020 bij de Reinwardt Academie
• Werksessie en netwerkborrel voor ICOM Nederland-leden: 6 februari 2020 bij museum Catharijneconvent, Utrecht. 
• Inspraaksessies via Zoom: 23 en 25 maart 2021. 
• Inspraaksessies via Zoom: 27 en 31 augustus 2021.
• Inspraaksessies via Zoom: 22 maart en 30 maart 2022.

Verslagen

• In het voorjaar van 2021 vroegen we jullie mee te denken over welke sleutelbegrippen en concepten wij terug zouden willen zien in de nieuwe definitie. Hetzelfde gebeurde in andere nationale comités wereldwijd. ICOM Define stelde op basis van alle inzendingen in deze tweede consultatieronde dit rapport (juli 2021) op.
• Lees het verslag en de analyse van de werksessie van 6 februari 2020. 
• ICOM Define Report (juli 2021)

Contact werkgroep museumdefinitie ICOM Nederland

Amanda Vollenweider
definitie@icom.nl